[سوره المؤمنون: آیه 8]
«وَ الَّذِینَ هُمْ لِأَماناتِهِمْ وَ عَهْدِهِمْ راعُونَ».
و آنان که امانتها و پیمان خود را رعایت مى‌کنند(بهرام پور)
1- أطیب البیان فی تفسیر القرآن
وَ الَّذِینَ هُمْ لِأَماناتِهِمْ وَ عَهْدِهِمْ راعُونَ.
و یکى از صفات مؤمن کسانى هستند که آنها از براى امانات خود و عهد خود مراعات می کنند، امانت اقسام زیادى دارد امانات الهى احکام و دستورات اوست از فرائض مثل نماز روزه خمس زکاة حج جهاد امر بمعروف نهى از منکر ارشاد جاهل و غیر اینها باید تماما مراعات کرد امانت پیغمبر صلّى اللَّه علیه و سلم قرآن مجید و عترت طاهره که در حدیث ثقلین بیان فرمود امانت ائمه اسرار و امورى که سپرده شده بشیعه که نباید فاش کنند، امانات ناس اموالى است که از آنها بدست شما داده می شود به عنوان ودیعه یا عاریه یا اجاره یا لقطه یا و لو بعنوان غصب که واجب است بصاحبش رد کنند، و اقوالى است که نباید فاش کنند و اعراض است که نباید خیانت کنند و کشف کنند.
بالجمله امانات بسیار است باید مراعات کرد. و اما عهد آن هم اقسامى دارد عهد الهى (أَ لَمْ أَعْهَدْ إِلَیْکُمْ یا بَنِی آدَمَ أَنْ لا تَعْبُدُوا الشَّیْطانَ إِنَّهُ لَکُمْ عَدُوٌّ مُبِینٌ) (وَ أَنِ اعْبُدُونِی هذا صِراطٌ مُسْتَقِیمٌ) یس آیه 60 و 61 (وَ إِذْ أَخَذَ رَبُّکَ مِنْ بَنِی آدَمَ مِنْ ظُهُورِهِمْ ذُرِّیَّتَهُمْ وَ أَشْهَدَهُمْ عَلی أَنْفُسِهِمْ أَ لَسْتُ بِرَبِّکُمْ قالُوا بَلی ) اعراف آیه 171 و عهد رسول (قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی ) شورى آیه 22 (قُلْ ما سَأَلْتُکُمْ مِنْ أَجْرٍ فَهُوَ لَکُمْ) سبأ آیه 46 و فرمود:
(فاطمة بضعة منى من اذاها فقد آذانى و من آذانى فقد آذى اللَّه)
و فرمود: (حسین منى و انا من حسین) و غیر اینها از فرمایشات آن حضرت.
و عهد با خدا از نذورات و عهود و ایمان و عهد با بنده گان در معاملات و معاشرت و قراردادات و بالجمله مراعات تمام لازم است و مصداق آیه شریفه است.
2- تفسیر الصافی
«وَ الَّذِینَ هُمْ لِأَماناتِهِمْ» و قرء لأمانتهم «وَ عَهْدِهِمْ راعُونَ» لما یؤتمنون علیه و یعاهدون من جهة الحقّ أو الخلق قائمون بحفظها و إصلاحها.
3- التبیان فى تفسیر القرآن
قرأ ابن کثیر وحده «لأمانتهم» على التوحید. الباقون «لأماناتهم» على الجمع، لقوله «إِنَّ اللَّهَ یَأْمُرُکُمْ أَنْ تُؤَدُّوا الْأَماناتِ إِلی أَهْلِها» «1» و قرأ ابن کثیر ذلک اختیاراً لیطابق قوله (و عهدهم). و قرأ حمزة و الکسائی (على صلاتهم) على التوحید، لان الصلاة اسم جنس یقع على القلیل و الکثیر، فکذلک قوله (أمانتهم) و الأصل فیه المصدر کالعمل. الباقون (صلواتهم) على الجمع، و من جمع جعله بمنزلة الاسم، لاختلاف أنواعها. لقوله (حافِظُوا عَلَى الصَّلَواتِ) «2» قال ابو علی النحوی: الجمع أقوى، لأنه صار اسماً شائعاً شرعیاً، و قد بینا الوجه فیه.
ثم زاد الله تعالى فی صفات المؤمنین الذین وصفهم بالفلاح فقال و الذین هم لأماناتهم و عهدهم راعون و معناه الذین یراعون الأمانات التی یؤتمنون علیها و لا
_________________________
(1) سورة 4 النساء آیة 57
(2) سورة 2 البقرة آیة 238
یحزنون فیها، و یحفظون ما یعاهدون علیه من الأیمان و النذور، فلا یحنثون و لا ینکثون. و المراعات قیام الراعی بإصلاح ما یتولاه.
4- المیزان فی تفسیر القرآن
قوله تعالى: «وَ الَّذِینَ هُمْ لِأَماناتِهِمْ وَ عَهْدِهِمْ راعُونَ» الأمانة مصدر فی الأصل و ربما أرید به ما اؤتمن علیه من مال و نحوه، و هو المراد فی الآیة، و لعل جمعه للدلالة على أقسام الأمانات الدائرة بین الناس، و ربما قیل بعموم الأمانات لکل تکلیف إلهی اؤتمن علیه الإنسان و ما اؤتمن علیه من أعضائه و جوارحه و قواه أن یستعملها فیما فیه رضا الله و ما ائتمنه علیه الناس من الأموال و غیرها، و لا یخلو من بعد بالنظر إلى ظاهر اللفظ و إن کان صحیحا من جهة تحلیل المعنى و تعمیمه.
و العهد بحسب عرف الشرع ما التزم به بصیغة العهد شقیق النذر و الیمین، و یمکن أن یراد به مطلق التکلیف المتوجه إلى المؤمن فإن الله سبحانه سمى إیمان المؤمن به عهدا و میثاقا منه على ما توجه إلیه من تکالیفه تعالى بقوله: «أَ وَ کُلَّما عاهَدُوا عَهْداً نَبَذَهُ فَرِیقٌ مِنْهُمْ»: البقرة- 100، و قوله: «وَ لَقَدْ کانُوا عاهَدُوا اللَّهَ مِنْ قَبْلُ لا یُوَلُّونَ الْأَدْبارَ»: الأحزاب- 15، و لعل إرادة هذا المعنى هو السبب فی إفراد العهد لأن جمیع التکالیف یجمعها عهد واحد بإیمان واحد.
و الرعایة الحفظ، و قد قیل: إن أصل الرعی حفظ الحیوان إما بغذائه الحافظ لحیاته أو بذب العدو عنه ثم استعمل فی الحفظ مطلقا. انتهى. و لعل العکس أقرب إلى الاعتبار.
و بالجملة الآیة تصف المؤمنین بحفظ الأمانات من أن تخان و العهد من أن ینقض، و من حق الإیمان أن یدعو إلى ذلک فإن فی إیمانه معنى السکون و الاستقرار و الاطمئنان فإذا آمن أحد فی أمانة أودعها عنده أو عهد عاهده و قطع على ذلک استقر علیه و لم یتزلزل بخیانة أو نقض.
5- ترجمه تفسیر المیزان
[معناى" امانت" و" عهد" و مراد از رعایت آن دو (وَ الَّذِینَ هُمْ لِأَماناتِهِمْ وَ عَهْدِهِمْ راعُونَ)]
وَ الَّذِینَ هُمْ لِأَماناتِهِمْ وَ عَهْدِهِمْ راعُونَ"" امانت" در اصل مصدر است، ولى بسیار می شود که به آن چیزى که سپرده شده- چه مال و چه اسرار و امثال آن- نیز امانت می گویند و در آیه شریفه هم مقصود همان است و اگر آن را به صیغه جمع آورده، شاید براى آن باشد که دلالت بر همه اقسام امانتها که در بین مردم دایر است بکند. و چه بسا گفته «2» باشند: امانات شامل تمامى تکالیف الهى که در بشر به ودیعه سپرده شده و نیز شامل اعضاء و جوارح و قواى بشر می شود- که باید در کارهایى که مایه رضاى خدا است به کار بست- و نیز شامل هر نعمت و مالى است که به آدمى داده شده ولى این احتمال از نظر لفظ خالى از بعد نیست، هر چند که از نظر تجزیه و تحلیل معنا، عمومیت دادن آن صحیح می باشد.
کلمه" عهد" بر حسب عرف و اصطلاح شرع به معناى آن چیزى است که انسان با
_________________________
(2) روح المعانى، ج 18، ص 11.
صیغه عهد ملتزم به آن شده باشد، مانند نذر و سوگند. و ممکن است منظور از آن، مطلق تکلیفهایى باشد که متوجه به مؤمنین شده، چون در قرآن ایمان مؤمن را" عهد" و" میثاق" او نامیده است. و همچنین تکالیفى را که متوجه آنان کرده عهد خوانده و فرموده:" أَ وَ کُلَّما عاهَدُوا عَهْداً نَبَذَهُ فَرِیقٌ مِنْهُمْ" «1» و نیز فرموده:" وَ لَقَدْ کانُوا عاهَدُوا اللَّهَ مِنْ قَبْلُ، لا یُوَلُّونَ الْأَدْبارَ" «2» و شاید به جهت همین که این معنا مورد نظر بوده، کلمه عهد را مفرد آورد، چون تمامى تکالیف را یک عهد و یک ایمان شامل می شود.
کلمه" رعایت" به معناى حفظ است. و بعضى «3» گفته اند: اصل این کلمه به معناى محافظت از حیوانات است، یا به اینکه آنها را غذا دهند، غذایى که حافظ حیات آنها باشد، و یا به اینکه از خطر دشمن و درنده نگاه بدارند و آن گاه در مطلق حفظ استعمال شده است. و بعید نیست که عکس این مطلب به ذهن نزدیکتر باشد، یعنى کلمه مورد بحث در اصل به معناى مطلق حفظ بوده و سپس در خصوص حفظ حیوانات استعمال شده باشد.
و کوتاه سخن اینکه: آیه مورد بحث مؤمنین را به حفظ امانت و خیانت نکردن به آن و حفظ عهد و نشکستن آن، توصیف می کند و حق ایمان هم همین است که مؤمن را به رعایت عهد و امانت وادار سازد، چون در ایمان معناى سکون و استقرار و اطمینان نهفته، وقتى انسان کسى را امین دانست و یقین کرد که هرگز خیانت ننموده پیمان نمی شکند، قهرا دلش بر آنچه یقین یافته مستقر و ساکن و مطمئن می شود و دیگر تزلزلى به خود راه نمی دهد.
6- مجمع البیان فی تفسیر القرآن
وَ الَّذِینَ هُمْ لِأَماناتِهِمْ وَ عَهْدِهِمْ راعُونَ»
أی حافظون وافون و الأمانات ضربان أمانات الله تعالى و أمانات العباد فالأمانات التی بین الله تعالى و بین عباده هی العبادات کالصیام و الصلاة و الاغتسال و أمانات العباد هی مثل الودائع و العواری و البیاعات و الشهادات و غیرها و أما العهد فعلى ثلاثة أضرب أوامر الله تعالى و نذور الإنسان و العقود الجاریة بین الناس فیجب على الإنسان الوفاء بجمیع ضروب الأمانات و العهود و القیام بما یتولاه منه
7- ترجمه مجمع البیان فی تفسیر القرآن
وَ الَّذِینَ هُمْ لِأَماناتِهِمْ وَ عَهْدِهِمْ راعُونَ: آنها نگهدارنده امانتها و وفا کننده به عهد خویشند. امانتها بر دو قسمند: امانتهاى خدا و امانتهاى بندگان.
امانتهاى خدا عباداتند. مثل روزه و نماز و غسل. امانتهاى بندگان، عبارتند از ودیعه ها، عاریه ها، اجناسى که داد و ستد میشود، شهادتها و ... اما عهد بر سه قسم است: اوامر خداوند، عقدهاى واقع میان مردم و نذرها. وظیفه انسان است که بهمه اقسام امانتها و عدها وفا کند و هیچیک را تخلف نکند.
8- تفسیر الکاشف
5- (وَ الَّذِینَ هُمْ لِأَماناتِهِمْ وَ عَهْدِهِمْ راعُونَ). تکلمنا مفصلا عن الأمانة و وجوب تأدیتها بشتى أنواعها عند تفسیر الآیة 58 من سورة النساء ج 2 ص 355، أما العهد فهو کل ما أمر اللّه به و نهى عنه، قال تعالى: «وَ أَوْفُوا بِعَهْدِی أُوفِ بِعَهْدِکُمْ»- 40 البقرة.
9- تفسیر منهج الصادقین فی إلزام المخالفین
وَ الَّذِینَ هُمْ و آنان که ایشان لِأَماناتِهِمْ مر امانتهاى خود را یعنى آنچه ایشان را بر آن امین ساخته باشند امانات و ودایع و شهادات خلق و آنچه امانت حقست چون نماز و روزه و غسل جنابت و غیر ان وَ عَهْدِهِمْ و مر عهدهاى خود را که با خلق یا با حق بندند از نذر و عقود راعُونَ رعایت کنندگانند یعنى نگاه داشت آن میکنند و بر آن قیام مینمایند و شبهه نیست در وجوب وفا بجمیع ضروب امانات و عهود.
10- تفسیر نمونه
در هشتمین آیه مورد بحث به پنجمین و ششمین صفت برجسته مؤمنان اشاره کرده، می گوید:" آنها کسانى هستند که امانتها و عهد خود را مراعات می کنند" (وَ الَّذِینَ هُمْ لِأَماناتِهِمْ وَ عَهْدِهِمْ راعُونَ).
حفظ و اداى امانت- به معنى وسیع کلمه- و همچنین پایبند بودن به عهد و پیمان در برابر خالق و خلق از صفات بارز مؤمنان است.
در مفهوم وسیع امانت، امانتهاى خدا و پیامبران الهى و همچنین امانتهاى مردم جمع است، نعمتهاى مختلف خدا هر یک امانتى از امانات او هستند، آئین حق، کتب آسمانى، دستور العملهاى پیشوایان راه حق و همچنین اموال و فرزندان و پستها و مقامها، همه امانتهاى اویند که مؤمنان در حفظ و اداى حق آنها می کوشند تا در حیاتند از آن پاسدارى می کنند و به هنگام ترک دنیا آنها را به نسلهاى برومند آینده خود می سپارند، و چنین نسلى را براى پاسدارى آن تربیت می کنند.
دلیل بر عمومیت مفهوم امانت در اینجا علاوه بر گستردگى و اطلاق لفظ، روایات متعددى است که در تفسیر امانت وارد شده، گاهى امانت به معنى" امامت امامان معصوم" که هر امام آن را به امام بعد از خود می سپارد تفسیر شده «1» و گاه به مطلق ولایت و حکومت.
جالب اینکه" زراره" که از شاگردان بزرگ امام باقر(علیه السلام) و امام صادق (علیه السلام) است چنین می گوید:" منظور از جمله" أَنْ تُؤَدُّوا الْأَماناتِ إِلی أَهْلِها" (آیه 58 سوره نساء) این است که ولایت و حکومت را به اهلش واگذارید"! «2».
