.»

حضرت علی(ع) درجواب کمیل که درباره نفس خواهی انسان پرسیده بودفرمودند : «کدام بخش از بخش از نفست رو می‌خواهی بشناسی؟ نفس هر شخصی سه لایه دارد. 

1. نفس نباتی: که کارکرد آن مربوط به عزم و جذب و دفع و امساک و برانگیخته شدنش از ناحیه جسم است.
2. نفس حیوانی: که کارکرد آن مربوط به بویایی، چشایی، لامسه، و ویژگی‌های جسمی خاصه و مشترک بین حیوانات و انسان است.
3. نفس قدسی: که پنج حالت ذکر و فکر و حلم و نباهت و زیرکی را شامل می‌شود. این‌ها ویژگی‌های مخصوص انسان هستند. نشانه این نفس «حکمت و علم» است.»

وی افزود حضرت امیرالمومنین(ع) درمورد نفس الهی در جای دیگری تعبیر زیبایی به کار می‌برد: «نفس الهی درعین ذلت عزیز است، در عین فقر غنی، در عین فنا باقی است، و در عین بلا صبور»

وی با اشاره حدیثی از حضرت عیسی(ع) گفت: «ایشان می‌فرمایند: خادم من دست‌های من است، مرکبم پاهایم، فرشم خاک زمین، لحافم آسمان، ولی با این حال احساس می‌کنم غنی‌ترین فرد زمینم»

او با اشاره به چگونگی منحرف کردن انسان توس ابلیس گفت: «شیطان به گفته خودش مثل خون در پی اعضا و جوارح انسان نفوذ میکند. و گام‌های انسان را می‌لغزاند. انسان هم لغزش‌ها زیادی دارد اما خدا یک را بازگشت برای انسان گذاشته و آن فرصت ماه مبارک رمضان است.»

این کارشناس دینی گفت: « حدیث داریم که جان‌های خودتان را با استغفار آزاد کنید و اگر بار گناه روی دوش شما سنگینی می‌کند، بسیار سجده کنید. گره‌ها در زندگی به خاطر گناه و داروی آن استغفار است درماه رمضان زیاد استغفار کنید بخصوص سجده‌ها را در ماه رمضان یک مقدار طولانی کنید.»

او ضمن اشاره به اهمیت نماز اول وقت در تعالی معنوی انسان گفت: «امام صادق به حماد فرمودند: دو رکعت نماز جلوی من بخوان. حماد می‌گوید من بلند شدم نماز خواندم؛ حضرت سری تکان دادند و فرمودند 60 سال اینجوری نماز خواندی؟ حماد می‌گوید: حضرت برخواست و خود به نماز ایستادند، سه انگشت فاصله بین پاهای حضرت رو به روی قبله و نوک انگشتان پای حضرت هم روبه روی قبله بود با یک خضوع و خشوع، دستان مبارک روی ران‌ها سر تا سر نماز چشم از سجده گاه بلند نمی‌کردند»

حجت الاسلام بطهایی درباره چگونگی برخورد بزرگان با نماز گفت: «آقا سید علی قاضی(ره) فرمود: با تقید به نماز اول وقت اگر کسی به جایگاه عالی نرسید مرا لعن کند... اگربه دنبال شهود هستی، نماز برای انسان شهود می‌آورد.
همچنین آیت الله اراکی، وقتی نماز می‌خواندند رنگشان قبل و بعد نماز تغییر می‌کرد و عرق می‌کردند و می‌گفتند اگر یک عمر تمام کتابخانه‌های عالم را بگردی و تحقیق کنی هیچ چیز جای نماز صبح در مسجد را نمی‌گیرد»

او در پایان به احادیثی از حضرت علی(ع) و امام صادق(ع) اشاره کرد: «امام علی(ع) فرمود در برابر آیاتی که از خدا می‌بینم، روز به روز حیرتم بیشتر می‌شود. همچنین امام صادق فرمودند: هر کس نیمه شب چهار رکعت نماز بخواند و بعد 100 مرتبه بگوید (ماشاالله) ندایی می‌آید حاجتت چیست، گره کارت کجاست؟! و بیشتر اوقات اجابت مخفی است!»

یکی از اتفاقات مهم در سال 1342 که در تاریخ انقلاب اسلامی به ثبت رسیده است، قیام خودجوش و انقلابی مردم ورامین است که پس از شنیدن خبر دستگیری امام خمینی(ره) برای پیوستن به برادران دینی‌شان در اعتراض به اقدامات حکومت پهلوی راهی تهران شدند و در راه توسط مأموران متوقف و برخی از ایشان کشته، مجروح یا بازداشت شدند.
مردم ورامین و پیشوا، روز 15 خرداد 1342 در حالی که به مناسبت ایام عزاداری امام حسین(ع) در صحن مطهر امامزاده جعفر(ع) اجتماع کرده و مشغول عزاداری بودند، شنیدند که مأموران حکومت پهلوی امام را دستگیر کرده‌اند. شنیدن این خبر مردم عزادار را برآشفت و تصمیم گرفتند در اعتراض به این عمل به سمت تهران حرکت کنند. در این میان برخی غسل شهادت کردند و کفن پوشیدند و نامشان در تاریخ انقلاب به عنوان «کفن‌پوشان ورامین» ثبت شد. کفن‌پوشان ساعت دو بعدازظهر از پیشوا حرکت کردند و در طول مسیر، روستاییان مناطق مختلف از محمدآباد، پیشوا، قلعه‌سین و ورامین دست از کار کشیدند، با چوب‌دستی، داس و هرچه به گمانشان برای مبارزه با قوای حکومت پهلوی نیاز بود به آنها ملحق شدند. به این ترتیب جمعیتی حدود پنج هزار نفر(1) عازم تهران شدند.(2)
 قیام‌کنندگان در نزدیکی پل باقرآباد با سربازان و مأمورانی که از پیش خبر حرکت مردم ورامین را شنیده و با سلاح‌های گرم منتظر آمدنشان بودند، رو‌به‌رو شدند. سربازان به سمت مردم تیراندازی کردند و در این میان طبق اسناد ساواک 9 نفر به نام‌های آقاکوچک محمدآبادی، ابراهیم جعفری، حسن تاجیک،‌ اکبر ملک‌آبادی، محمد جعفری، غلام رضایی، حسین اردستانی، محمد حیدری و عابد بیلچی مجروح(3)و طبق فهرست بنیاد شهید ورامین هفت نفر به نام‌های ابوالقاسم اردستانی، مسیب مهابادی، امیر معصوم‌شاهی، جعفر عرب مقصودی، مرتضی طباطبایی رفیعی، حسن خانی و عزت‌الله رجبی نارکی شهید شدند.(4)
مأموران حکومت پهلوی اجساد شهیدان و به روایت برخی شاهدان بدن‌های نیمه‌جان مجروحان را در گورستان بزرگ مسگرآباد در نزدیکی منطقه‌ای که اکنون سه راه خاوران خوانده می‌شود دفن کردند و در روزهای بعد با ساز و برگ کامل اطراف گورستان را محاصره نمودند.(5) تظاهرکنندگان ورامین پس از متفرق شدن، در راه بازگشت و در شهر خود تظاهرات کردند.(6)
اما مأموران ساواک در گزارش‌های خود با نادیده گرفتن موج پنج هزاری نفری از مردمی که به صورت خودجوش و بدون برنامه از پیش تعیین شده قیام ‌کرده بودند، آنها را تعدادی کشاورز، ماجراجو و فرصت‌طلب نامیدند که در حوالی میدان خراسان با مأموران درگیر و کشته شده‌اند!(7)
در روزهای پس از قیام، مأموران شهربانی ورامین، گروهان ژاندارمری و ساواک سعی در دستگیری عاملان اصلی قیام کردند و در این میان احمد تاجیک، اکبر رضایی‌، محمدعلی ‌رضایی، یزدانی، سیدمحمد کاظمی‌، ابراهیم فرجی، حاج‌حسن‌ جعفری، شیخ ‌ابوالقاسم‌ محی‌الدین، مجتبی‌ حسینی، عباس ‌فاطمه‌قمی، عبداله حیدری، فتح‌اله ‌صانعی، آقابزرگ‌ عرب‌خوان، جواد جعفری، محسن‌ جنیدی، ابراهیم‌ باقری، ابراهیم مقنی‌جعفری، عباس‌ معانی، سیدعبدالحسین ‌رضوی، علی ‌سیری و موسی ‌سیری را دستگیر و بازداشت کردند که با آزادی زندانیان در مرداد ماه 1342 اکثر آنها نیز آزاد شدند.(8)
    پی‌نوشت‌ها:
1- مأموران ساواک قیام‌کنندگانی را که از ورامین و کن به سمت تهران حرکت کردند چهار هزار نفر ذکر کرده‌اند. (قیام 15 خرداد به روایت اسناد ساواک (ج 3)، تهران: مرکز بررسی اسناد تاریخی، 1378، ص 20)                  
2- روزنامه جمهورى اسلامى (14/03/1363)، شماره مسلسل:  1451
3- حاجی بیگی کندری، انقلاب اسلامی در ورامین، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1383، ص 263
4- همان، ص 259
5- قیام 15 خرداد به روایت اسناد ساواک (ج 7)، تهران: مرکز بررسی اسناد تاریخی،1387، ص 502
6- قیام 15 خرداد به روایت اسناد ساواک (ج 3)، ص 21
7- قیام 15 خرداد به روایت اسناد ساواک (ج 7)، ص 205
8- قیام 15 خرداد به روایت اسناد ساواک (ج 9)، ص 272

آرمان‌گرایی واقع‌بینانه
رویکرد مقام معظم رهبری نسبت به مسائل گوناگون را می‌توان تحت عنوان کلی «آرمان‌گرایی واقع‌بینانه» رامی توان درسخنان معظم له دید. 
رهبر معظم انقلاب از یک سوی در همه حوزه‌ها، ذره‌ای از آرمان‌های اصیل اسلامی و انقلابی کوتاه نمی‌آیند و از سوی دیگر این آرمان‌ها را در حوزه واقعیت‌ها و با توجه و شناخت دقیق واقعیت‌های عینی، به شیوه‌ای عقلانی و معتدل پیگیری می‌کنند. درک این نکته در اندیشه‌های ایشان بسیار حیاتی است چرا که نظام ما از سوی اندیشه‌ها و اعمال آرمان‌گرایانه غیرواقع‌بین و واقع‌گرایی غیرآرمانی مورد تهدید است.

آرمان‌گرا اگر واقعیت‌ها را درک و فهم نکند با توجه به خصلت صلب و غیرمطلوب بسیاری از واقعیت‌ها در دام رویکرد غیرمنطقی و افراطی فرو می‌غلتد و واقع‌بینی اگر به واقع‌گرایی تبدیل شود و آرمان‌ها فراموش شوند، آنچه حاصل می‌شود انفعال و سازش با واقعیت‌ها و اندیشه و تصمیم و عمل در چارچوب تنگ این واقعیت‌ها خواهد بود. در اینجا توجه به تمایزی که میان واقع‌بینی و واقع‌نگری وجود دارد مهم است. بر این مبنا، مقام معظم رهبری واقع‌بین است نه واقع‌گرا. واقع‌گرایی پذیرش و سازش با واقعیت‌هاست، تسلیم شرایط و وضعیت موجود شدن است و در موضعی انفعالی نسبت به وضع موجود تصمیم گرفتن و عمل کردن اما در واقع‌بینی، شاهد نوع خاصی از حکمت هستیم. لحاظ کردن شرایط موقعیتی در تصمیم‌گیری‌ها در عین التزام به اصول اساسی و بنیادین که به طور خلاصه می‌توان آن را ترکیب شرایط نامعین با اصول معین دانست. نوع اندیشه‌ورزی مقام معظم رهبری بیشترین تقارن را با این تعریف دارد. نظام جمهوری اسلامی هم اگر ذره‌ای از آرمان‌گرایی واقع‌بینانه فاصله بگیرد، دچار خسران خواهد شد.

دومین حاصلی که از کاوش روشمند در اندیشه‌های رهبری حاصل می‌شود درک انقلاب اسلامی به مثابه پویشی برای شکل دادن به تمدن ایرانی اسلامی است. در این نگاه، هدف از انقلاب اسلامی و شکل‌گیری نظام جمهوری اسلامی، سامان دادن و فراهم آوردن یک نوع زندگی مادی و معنوی مؤمنانه و پیشرفته و توسعه یافته است و زندگی فردی و اجتماعی شکوفا مبتنی بر هویت اصیل اسلامی و ایرانی. در راستای نیل به این تمدن اسلامی ایرانی است که مقام معظم رهبری بر پیگیری توسعه، تأکید وافر دارند و البته همیشه گوشزد می‌کنند که این توسعه باید کاملاً مبتنی بر هویت و ارزش‌های دینی و ملی باشد. توسعه‌ای که برآمده از متن و بطن جامعه خودمان باشد و با شرایط و نیازهای مردم و کشور ما هماهنگ باشد. این امر از یک طرف نشان از همان رویکرد آرمان‌گرایی واقع‌بینانه دارد و از طرف دیگر مبین درک عمیق ایشان از مفهوم توسعه است. زمانی بود که نظریه‌پردازان توسعه در غرب توصیه می‌کردند کشورهای دیگر از الگوی غربی تبعیت کنند. از نظر آنان، راه توسعه یکی است و آن هم تبدیل شدن کشورهای توسعه یافته به شکل و شمایل کشورهای غربی است اما پس از تجربیات بسیار در حوزه نظر و عمل، اکنون بسیاری از این نظریه‌پردازان معتقدند که هر کشوری باید الگوی خاص خودش را با توجه به ارزش‌ها و نیازهایش تدوین نماید.

بهره‌گیری از تجربیات موفق و درست دیگران امری است که کاملاً مورد تأیید رهبری است اما تقلید از الگوهای دیگران مورد نکوهش ایشان:

«ما دنبال چه نوع توسعه‌ای هستیم؟ این نکته اساسی، در بحث‌های اقتصادی و غیر اقتصادی جاری است. کسانی دنبال این هستند که حرفی را پرتاب کنند و ذهن مردم را از مسائل اصلی دور نگه دارند: مدل چینی، مدل ژاپنی، مدل فلان. مدل توسعه در جمهوری اسلامی، به اقتضای شرایط فرهنگی، تاریخی، مواریث و اعتقادات و ایمان این مردم، یک مدل کاملاً بومی و مختص به خود ملت ایران است؛ از هیچ جا نباید تقلید کرد؛ نه از بانک جهانی، نه از صندوق بین‌المللی پول، نه از فلان کشور چپ، نه از فلان کشور راست. هرجا اقتصادی دارد؛ فرق است بین استفاده کردن از تجربیات دیگران، با پیروی از مدل‌های تحمیلی و القایی و غالباً هم منسوخ. بنده می‌بینم گاهی بعضی از شیوه‌هایی که در زمینه‌های اقتصادی و فرهنگی و غیره پیشنهاد می‌شود، از دیگران گرفته شده، فلان متفکر فرنگی اینطوری گفته، فلان متفکر کجایی اینطوری گفته، مثل اینکه به آیات قرآن استناد می‌شود! خیلی از شیوه‌ها منسوخ است؛ 30 سال پیش، 40 سال پیش، 50 سال پیش تجربه شده، بعد یک روش بهتر آورده‌اند؛ ولی الان ما می‌خواهیم از روش منسوخ آنها در آموزش و پرورش، در مسائل علمی، در کارهای دانشگاهی، در کارهای اقتصادی و در برنامه‌ریزی و بودجه‌بندی استفاده کنیم؛ نه، این درست نیست. از تجربه‌ها و دانش‌ها باید استفاده کرد، اما الگو و شیوه و مدل را باید کاملاً بومی و خودی انتخاب کرد» (دیدار با نمایندگان هفتمین دوره مجلس شورای اسلامی، 27/3/83)

از دیدگاه ایشان اتکا بر توان و نیروی بومی منافاتی با استفاده از تجربیات دیگران در این زمینه ندارد: «تمدن واقعی برای مردم ما تمدن ایرانی است؛ تمدنی است که متعلق به خود ماست؛ از استعدادهای ما جوشیده و با شرایط زندگی ما در هم آمیخته و چفت شده است. راه حل حقیقی، راه حل بومی است. باید بذر سالم خودمان را بپاشیم و مراقبت کنیم تا سبز شود؛ دنبال تقلید از این و آن نباشیم؛ دنبال سخن گفتن با زبان و لغت بیگانه و عاریه گرفتن از تجربه‌های دست چندم آنها نباشیم. نه اینکه از فراورده‌های علمی دیگران بهره نبریم؛ چرا، صد درصد معتقدم که باید از همه تجربه‌های علمی بشری بهره برد. پنجره‌ها را نمی‌بندیم؛ هرکس که در دنیا کار خوبی کرده، آن را انتخاب می‌کنیم». (بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار جوانان و فرهنگیان در مصلای رشت، 12/2/80)

برای جمع بین توسعه بومی و بهره‌گیری از تجربیات دیگران، آنچه مورد نیاز است تقویت روحیه خودباوری و امید بر آینده است: «استعدادها را باید پرورش بدهیم. همه کس چه اهل علم، چه اهل تکنولوژی، چه اهل ابتکار، چه اهل مسائل فنی در هر سطحی باید احساس بکنند که بار سازندگی کشور بر دوش آنهاست. ما خودمان باید کشور را بسازیم؛ کسی کشور را برای ما آنچنان که مورد نیاز ماست، نخواهد ساخت. ما خودمان هستیم که خانه خودمان را بر طبق نیازهای خودمان می‌سازیم». (دیدار مردمی، 12/9/70

عقیده به ظهور حضرت مهدى(علیه السلام) از نظر اقوام و ادیان

انتظار ظهور یک مصلح بزرگ آسمانى، و امید به آینده و استقرار صلح و عدل جاویدان، امرى فطرى و طبیعى است که با ذات و وجود آدمى سر و کار داشته و با آفرینش هر انسانى همراه است و زمان و مکان نمى شناسد و به هیچ قوم و ملّتى اختصاص ندارد.

از این رو، همه افراد طبق فطرت ذاتى خود مایلند روزى فرا رسد که جهان بشریّت در پرتو ظهور رهبرى الهى و آسمانى و با تأیید و عنایت پروردگار، از ظلم ظالمان و ستم ستمگران نجات یافته، شور و بلوا در جهان پایان پذیرد و انسانها از وضع فلاکت بار موجود نجات یابند و از نابسامانى و نا امنى و تیره روزى خلاص شوند و سرانجام به کمال مطلوب و زندگى شرافتمندانه اى  نایل آیند.

به همین دلیل، در تمام ادیان و مذاهب مختلف جهان، از مصلحى _ که در آخر الزمان ظهور خواهد نمود و به جنایتها و خیانتهاى ضد انسانی خاتمه خواهد داد و شالوده حکومت واحد جهانى را بر اساس عدالت و آزادى واقعى بنیان خواهد نهاد _ سخن به میان آمده و تمام پیامبران و سفیران الهى در این زمینه به مردم با ایمان جهان، نویدهایى داده اند.

در این زمینه، یکى از نویسندگان معروف چنین مى نویسد:

«موضوع ظهور و علایم ظهور، موضوعى است که در همه مذاهب بزرگ جهان واجد اهمیّت خاصّى است. صَرفِ نظر از عقیده و ایمان که پایه این آرزو را تشکیل مى دهد، هر فرد علاقه مند به سرنوشت بشریّت، و طالب تکامل معنوى وقتى که از همه نا امید مى شود، و مى بیند که با وجود این همه ترقّیات فکرى و علمى شگفت انگیز، باز متأسّفانه، بشریّت غافل و بى خبر، روز به روز خود را به سوى فساد و تباهى مى کشاند و از خداوند بزرگ بیشتر دورى مى جوید، و از اوامر او بیشتر سرپیچى مى کند; بنا به فطرت ذاتى خود متوجّه درگاه خداوند بزرگ مى شود، و از او براى رفع ظلم و فساد یارى مى جوید.

از این رو در همه قرون و اعصار، آرزوى یک مصلح بزرگ جهانى در دلهاى خداپرستان وجود داشته است. و این آرزو نه تنها در میان پیروان مذاهب بزرگ، مانند: زرتشتى و یهودى و مسیحى و مسلمان، سابقه دارد، بلکه آثار آن را در کتاب هاى قدیم چینیان و در عقاید هندیان، و در بین اهالى اسکاندیناوى و حتّى در میان مصریان قدیم و بومیان و حتّى مکزیک و نظایر آنها نیز مى توان یافت».^([1])

آرى! عقیده به ظهور یک مصلح بزرگ آسمانى در پایان جهان، یکى از مسایل بسیار مهمّ و حسّاسى است که نه تنها در آیین مبین اسلام، بلکه در همه ادیان آسمانى، و نه تنها در میان پیروان ادیان و مذاهب بلکه در نزد بسیارى از مکاتب مختلف جهان سابقه دیرین دارد، و تمامى پیروان ادیان بزرگ عالم از مسیحیان، کلیمیان و زرتشتیان گرفته تا پیروان مکتب هاى الحادى، همه و همه بدان عقیده دارند.

ناگفته نماند که پیروان ادیان و مذاهب گوناگون، و دیگر ملل و اقوام گذشته و مکاتب مختلف جهان درباره نام آن بزرگوار باهم اختلاف نظر دارند، مسلمانان او را «مهدى موعود منتظر(علیه السلام)»، و پیروان سایر ادیان ومکتبها و ملّتها و توده هاى محروم، وى را «مصلح جهانى» یا «مصلح غیبى»، یا «رهاننده بزرگ» یا «نجات بخش آسمانى» و یا «منجى اعظم» مى نامند; ولى در باره اوصاف کلّى، برنامه هاى اصلاحى، تشکیل حکومت واحد جهانى بر اساس عدالت و آزادى، و ظهور او در آخرالزمان اتّفاق نظر دارند.

جالب توجّه این که حتّى در این اواخر نیز، این عقیده در بین گروهى از دانشمندان و فلاسفه بزرگ جهان به عنوان: «لزوم تشکیل حکومت واحدجهانى» درسطح وسیعى مطرح گردیده است:

«در عصر اخیر دوشادوش پیشرفت همه جانبه اى که در تمام مسایل علمى نصیب بشریّت شده، این ایده و عقیده نیز از مرز ادیان و مذاهب قدم فراتر نهاده و به عنوان یکى از مهمترین مسایل حیاتى مورد بحث و بررسى قرار گرفته است».^([2])

آرى ! امروز بسیارى از اندیشمندان و فلاسفه مشهور جهان نیز عقیده دارند که با پیشرفت سریع صنعت و تکنولوژى، زندگى ماشینى، رقابت هاى نا سالم نظامى، بازیهاى خطرناک سیاسى، و احساس یأس و نا امیدى در بین جوامع بشرى براى رهایى از اوضاع نا بسامان کنونى، تشکیل حکومت واحد جهانى بر اساس عدالت و آزادى لازم و ضرورى است.

بنابراین، برغم افکار بیمارگونه کوته نظران کج اندیش که مى پندارند مسأله مهدویّت و انتظار ظهور یک رهبر بزرگ آسمانى در پایان جهان، از مختصّات مسلمانان و یا از عقاید خاص شیعیان است و مى کوشند تا با تلاش مذبوحانه خود آن را در یک مکتب خاصّ محصور کنند، این مسأله اختصاص به مسلمانان و شیعیان ندارد; بلکه یک اعتقاد عمومى مشترک است که همه اُمّتها و ملّتها و پیروان ادیان ـ و حتّى مکاتب مختلف، فلاسفه، دانشمندان و اندیشمندان واقع بین جهان نیز ـ در این عقیده و مرام باهم شریک اند.

 اصالت اعتقاد به ظهور مُنجى

عقیده به ظهور یک نجات دهنده بزرگ آسمانى و امید به یک آینده روشن که در آن، نگرانیها و هراسها مرتفع گردد، و به برکت ظهور یک شخصیّت ممتاز الهى همه تاریکیها از پهنه گیتى برچیده شود، و ریشه ظلم و جهل و تباهى از روى کره زمین برکنده شود، یک اعتقاد عمومى ثابت است که همواره در همه وقت، در همه جا، و در همه زمانها بین تمام ملّتها شایع و رایج بوده است.

بر اساس تحقیقات پژوهشگران مسایل اسلامى، این عقیده در طول دوران زندگى انسانها پیوسته در میان همه ملّتها و پیروان ادیان بزرگ موجود بوده، و حتّى اقوام مختلف جهان چون: اسلاوها، ژرمنها، اسنها و سلتها، نیز معتقدند که سرانجام باید پیشوایى در آخر الزمان ظهور کرده، بى عدالتى ها را از بین برده، حکومت واحد جهانى تشکیل داده، و در بین مردم بر اساس عدالت و انصاف داورى کند.

آنچه از تاریخ اُمّتها استفاده مى شود این است که: مسأله عقیده به ظهور یک رهبر مقتدر الهى و آمدن مصلحى در آخر الزمان به نام مُنجى موعود جهانى به قدرى اصیل و ریشه دار است که در اعماق دل ملّتها و پیروان همه ادیان الهى، و تمام اقوام و ملل جهان جا گرفته است تا جایى که در طول تاریخ بشریّت، انسانها در فراز و نشیب هاى زندگى، با یادآورى ظهور چنین رهبر مقتدرى، پیوسته خود را از یأس و نا امیدى نجات داده، و در انتظار ظهور آن مصلح موعود جهانى در پایان جهان، لحظه شمارى مى کنند.

براى اثبات این مطلب، کافى است بدانیم که عقیده به ظهور یک «نجات دهنده» حتّى از نظر یهود و نصارى نیز قطعى است. و حتّى این که در میان همه طوایف یهود و همه شاخه هاى مسیحیّت وجود این عقیده قطعى و مسلّم است.

اینک براى توضیح بیشتر به مطالبى که در این زمینه مى آوریم، توجه فرمایید.

 انتظار ظهور «منجى» در بین یهود و نصارى

نویسنده آمریکایى کتاب «قاموس مقدّس»، درباره شیوع اعتقاد به ظهور، و انتظار پیدایش یک «منجى بزرگ جهانى» در میان قوم «یهود» چنین مى نویسد:

«عبرانیان منتظر قدوم مبارک «مسیح» نسلاً بعد نسل بودند، و وعده آن وجود مبارک . . . مکرّراً در «زبور» و کتب انبیا، على الخصوص، در کتاب «اشعیا» داده شده است. تا وقتى که «یحیاى تعمید دهنده» آمده، به قدوم مبارک وى بشارت داد، لیکن «یهود» آن نبوآت (پیشگوییها) را نفهمیده با خود همى اندیشیدند که «مسیح» (سلطان زمان) خواهد شد، و ایشان را از دست جور پیشگان و ظالمان رهایى خواهد داد، و به اعلا درجه مجد و جلال ترقّى خواهد کرد».^([3])

نویسنده کتاب «قاموس کتاب مقدّس» در کتاب خود ازیهودیان، زبان به شکایت مى گشاید که دعوت عیساى مسیح را بعد از آن همه اشتیاق و انتظار، سرانجام نپذیرفتند و او را مسیح واقعى نپنداشتند و او را با مسیح موعودى که سلطان زمان خواهد بود و منجى واپسین و مژده اش را کتاب مقدّسشان داده بود و سالها در انتظارش در التهاب سوزان لحظه شمارى مى کردند، مطابق نیافتند. از این رو، با او به دشمنى برخاستند، حتّى وى را جنایتکار به ملّت اسرائیل، و تعالیمش را، ضدّ آرمان اساسى کتب مقدّس «عهد عتیق» (تورات و ملحقات آن) دانستند، ناچار به محاکمه اش فراخواندند و به اعدام محکومش کردند، و همچنان با احساس غبنى جانکاه مجدداً در انتظار «مسیح موعود» و رهایى بخش از رنج و ستم، نشستند.

مسیحیان، با این که حضرت عیسى(علیه السلام) را «مسیح موعود» یهودیان مى دانستند، چون نسبت به پیروى او احساس ناتمامى کردند، یکباره امیدشان از «زمان حال» برکنده شد; حماسه انتظار را از سرگرفتند و در انتظار «مسیح» و بازگشت وى از آسمان، در پایان جهان نشستند.

طبق نوشته «مستر هاکس» آمریکایى، در کتاب خود «قاموس کتاب مقدس» کلمه «پسر انسان» 80 بار در «انجیل» و ملحقات آن (عهد جدید) به کار رفته که فقط 30 مورد آن با حضرت عیسى(علیه السلام) قابل تطبیق است، و 50 مورد دیگر از «مصلح» و نجات دهنده اى سخن مى گوید که در آخر زمان ظهور خواهد کرد^([4]).!

 مسیح هاى دروغین

اعتقاد به ظهور یک «منجى بزرگ جهانى» و اشتیاق، به ظهور یک رهبر آسمانى در میان یهود و نصارى، آن چنان اصیل و ریشه دار است که در طول تاریخ این دو ملّت، مدّعیان شگفتى را پدید آورده، و افراد زیادى پیدا شده اند که خود را به دروغ «مسیح موعود» معرّفى کرده اند. به طورى که صاحب کتاب «قاموس کتاب مقدّس» در باره شماره مدّعیان دروغین «مسیح موعود» مى نویسد:

«24 نفر مسیحیان (مسیح هاى) دروغگو در میان بنى اسرائیل ظاهر گشتند که مشهورترین و معروفترین آنها «برکوکبه» است که در اوایل قرن ثانى مى زیست. و آن دجّال معروف ادّعا مى نمود که رأس و رئیس و پادشاه قوم یهود است.

و در مائه دوازدهم تخمیناً ده نفر از مسیحیان، ـ یعنى: مسیح هاى دروغگو ـ ظاهر گردیده، جمعى را به خود گروانیده، و این مطلب اسباب فتنه و جنگ شده، و جمعى کثیر نیز در آن معرکه، طعمه شمشیر گردیدند. و آخرین مسیحیان ـ مسیح هاى دروغگو ـ «مردخاى» است. او شخصى بود آلمانى که در سال 1682 میلادى ظهور کرده، اسباب اشتداد فتنه، و اشتعال نائره فساد گشت، و چون آتش فتنه بالا گرفت، فرارى گردیده معدوم الاثر شد.

نویسنده کتاب «دیباچه اى بر رهبرى» بعد از نقل این جریان از کتاب «قاموس کتاب مقدس» مى نویسد:

«متأسّفانه اطّلاع مؤلّف آمریکایى ـ کتاب «قاموس کتاب مقدّس» به زبان فارسى، که سالها نیز ساکن «همدان» بوده است ـ درباره شماره مدّعیان «مسیحائى» و همچنین درباره آخرین کسى که به عنوان «مسیح موعود» قیام کرده است، نارساست.

شماره این مدّعیان، به مراتب بیشتر از آن است که وى یادآور شده است، همچنین قیام «مردخاى» آلمانى در قرن هفدهم، واپسین قیامى نیست که تاریخ مسیحیّت آن را به یاد مى آورد. تنها طى دو قرن هیجده و نوزده در انگلستان، بالغ بر شش تن، به نام «مسیح موعود» ظهور کرده اند، و اغتشاشهایى را هم دامن زده اند، و پاره اى از آنان نیز به کیفر رسیده اند».^([5])

«البته به موازات دین مسیح، در دین یهود نیز، مسیح هاى دروغین متعدّد ظهور کرده اند. از جمله، یکى از مسیح هاى یهودى، «داود آل روى» از یهودیان ایران است. او در اواسط قرن دوازدهم در میان یهودیان ایران، مدّعى شد که او «مسیح موعود» است».^([6])

 عقاید اقوام مختلف جهان درباره مصلح موعود

مسأله عقیده به ظهور مصلحى جهانى در پایان دنیا امرى عمومى و همگانى است، و اختصاص به هیچ قوم و ملّتى ندارد. سر منشأ این اعتقاد کهن و ریشه دار، علاوه بر اشتیاق درونى و میل باطنى هر انسان ـ که به طور طبیعى خواهان حکومت حقّ و عدل، و برقرارى نظام صلح و امنیّت در سرتاسر جهان است ـ نویدهاى بى شائبه پیامبران الهى در طول تاریخ بشریّت به مردم مؤمن و آزادى خواه جهان است.

تمام پیامبران بزرگ الهى در دوران مأموریّت الهى خود به عنوان جزیى از رسالت خویش به مردم وعده داده اند که در آخر الزمان و در پایان روزگار، یک مصلح بزرگ جهانى ظهور خواهد نمود و مردمان جهان را از ظلم ظالمان و ستم ستمگران نجات خواهد داد و فساد، بى دینى و بى عدالتى را در تمام جهان ریشه کن خواهد ساخت و سراسر جهان را پر از عدل و داد خواهد کرد.

سیرى کوتاه در افکار و عقاید ملل مختلف جهان مانند: مصر باستان، هند، چین، ایران و یونان و نگرش به افسانه هاى دیگر اقوام مختلف بشرى، این حقیقت را به خوبى روشن و مسلّم مى سازد که همه اقوام مختلف جهان با آن همه اختلاف آرا، عقاید و اندیشه هاى متضادّى که با یکدیگر دارند، در انتظار مصلح موعود جهانى، بسر مى برند.

اینک براى این که در باره این موضوع سخنى به گزاف نگفته باشیم فهرست مختصرى از بازتاب این عقیده را در میان اقوام و ملل مختلف جهان در اینجا مى آوریم:

1 ـ ایرانیان باستان معتقد بودند که: «گرزا سپه» قهرمان تاریخى آنان زنده است و در «کابل» خوابیده، و صد هزار فرشته او را پاسبانى مى کنند تا روزى که بیدار شود و قیام کند و جهان را اصلاح نماید.

2 ـ گروهى دیگر از ایرانیان مى پنداشتند که: «کیخسرو» پس از تنظیم کشور و استوار ساختن شالوده فرمانروایى، دیهیم پادشاهى به فرزند خود داد و به کوهستان رفت و در آنجا آرمیده تا روزى ظاهر شود و اهریمنان را از گیتى براند.

3 ـ نژاد اسلاو بر این عقیده بودند که از مشرق زمین یک نفر برخیزد و تمام قبایل اسلاو را متّحد سازد و آنها را بر دنیا مسلّط گرداند.

4 ـ نژاد ژرمن معتقد بودند که یک نفر فاتح از طوایف آنان قیام نماید و «ژرمن» را بر دنیا حاکم گرداند.

5 ـ اهالى صربستان انتظار ظهور «مارکو کرالیویچ» را داشتند.

6 ـ برهمائیان از دیر زمانى براین عقیده بودند که در آخر زمان «ویشنو» ظهور نماید و بر اسب سفیدى سوار شود و شمشیر آتشین بر دست گرفته و مخالفین را خواهد کشت، و تمام دنیا «برهمن» گردد و به این سعادت برسد.

7 ـ ساکنان جزایر انگلستان، از چندین قرن پیش آرزومند و منتظرند که: «ارتور» روزى از جزیره «آوالون» ظهور نماید و نژاد «ساکسون» را در دنیا غالب گرداند و سعادت جهان نصیب آنها گردد.

8 ـ اسن ها معتقدند که پیشوایى در آخر الزمان ظهور کرده، دروازه هاى ملکوت آسمان را براى آدمیان خواهد گشود.

9 ـ سلت ها مى گویند: پس از بروز آشوبهایى در جهان، «بوریان بور ویهیم» قیام کرده، دنیا را به تصرّف خود درخواهد آورد.

10 ـ اقوام اسکاندیناوى معتقدند که براى مردم دنیا بلاهایى مى رسد، جنگهاى جهانى اقوام را نابود مى سازد، آنگاه «اودین» با نیروى الهى ظهور کرده و بر همه چیره مى شود.

11 ـ اقوام اروپاى مرکزى در انتظار ظهور «بوخص» مى باشند.

12 ـ اقوام آمریکاى مرکزى معتقدند که: «کوتزلکوتل» نجات بخش جهان، پس از بروز حوادثى در جهان، پیروز خواهد شد.

13 ـ چینى ها معتقدند که «کرشنا» ظهور کرده، جهان را نجات مى دهد.

14 ـ زرتشتیان معتقدند که: «سوشیانس» (نجات دهنده بزرگ جهان) دین را در جهان رواج دهد، فقر و تنگدستى را ریشه کن سازد، ایزدان را از دست اهریمن نجات داده، مردم جهان را هم فکر و هم گفتار و هم کردار گرداند.

15 ـ قبایل «اى پوور» معتقدند که: روزى خواهد رسید که در دنیا دیگر نبردى بروز نکند و آن به سبب پادشاهى دادگر در پایان جهان است.

16 ـ گروهى از مصریان که در حدود 3000 سال پیش از میلاد، در شهر «ممفیس» زندگى مى کردند، معتقد بودند که سلطانى در آخرالزمان با نیروى غیبى بر جهان مسلّط مى شود، اختلاف طبقاتى را از بین مى برد و مردم را به آرامش و آسایش مى رساند.

17 ـ گروهى دیگر از مصریان باستان معتقد بودند که فرستاده خدا در آخر الزمان، در کنار خانه خدا پدیدار گشته، جهان را تسخیر مى کند.

18 ـ ملل و اقوام مختلف هند، مطابق کتاب هاى مقدّس خود، در انتظار مصلحى هستند که ظهور خواهد کرد و حکومت واحد جهانى را تشکیل خواهد داد.

19 ـ یونانیان مى گویند: «کالویبرگ» نجات دهنده بزرگ، ظهور خواهد کرد، و جهان را نجات خواهد داد.

20 ـ یهودیان معتقدند که در آخر زمان «ماشیع» (مهدى بزرگ) ظهور مى کند و ابد الآباد در جهان حکومت مى کند، او را از اولاد حضرت اسحاق مى پندارند، در صورتى که «تورات»، کتاب مقدّس یهود، او را صریحاً از اولاد حضرت اسماعیل دانسته است.

21 ـ نصارا نیز به وجود حضرت مهدى(علیه السلام) قایلند ومى گویند: او در آخر الزمان ظهور خواهد کرد و عالم را خواهد گرفت، ولى در اوصافش اختلاف دارند.^([7])

آنچه از نظر خوانندگان گرامى گذشت ـ گرچه همه آنها با حضرت مهدى(علیه السلام)کاملاً تطبیق نمى کند و حتّى برخى از آنها اصلاً با مهدى موعود اسلام وفق نمى دهد. ـ از یک حقیقت مسلّم حکایت مى کند و آن این که:

این افکار و عقاید و آرا که همه آنها با مضمون هاى مختلف، از آینده اى درخشان و آمدن مصلحى جهانى در آخر الزمان خبر مى دهند، نشانگر این واقعیّت است که همه آنها در واقع از منبع پر فیض وحى سرچشمه گرفته است، و لکن در برخى از مناطق دور دست که شعاع حقیقت در آنجا کمتر تابیده است در طول تاریخ به تدریج از فروغ آن کاسته شده، و فقط کلّیاتى از نویدهاى مهدى موعود و «مصلح جهانى» در میان ملّتها به جاى مانده است.

البته سالم ماندن این نویدها در طول قرون متمادى، خود بر اهمیّت موضوع مى افزاید، و مسأله «مهدویّت» و ظهور مصلح جهانى را قطعى تر مى کند.

بنابراین، عقیده به ظهور مبارک حضرت مهدى(علیه السلام) در آخر الزمان یک عقیده عمومى است و اگر کلمه «مهدى» و واژه هاى دیگر را ـ که پیروان سایر ادیان و مذاهب مختلف جهان بر آن حضرت اطلاق مى کنند ـ  از قالب اصطلاح اختصاصى آنها درآوریم، و آن حضرت را «نجات بخش بزرگ آسمانى» یا «مصلح جهانى» و یا «رهایى بخش غیبى» بنامیم، اختلاف اسمى هم رفع مى شود.

  اسامى مقدّس حضرت مهدى(علیه السلام) در کتب مذهبى اهل ادیان

اینک قسمتى از اسامى مبارک آن حضرت را که با الفاظ مختلفى در بسیارى از کتب مذهبى اهل ادیان و ملل مختلف جهان آمده است، از نظر خوانندگان گرامى مى گذرانیم.

1 ـ «صاحب» در صحف ابراهیم(علیه السلام);

2 ـ «قائم» در زبور سیزدهم;

3 ـ «قیدمو» در تورات به لغت ترکوم;

4 ـ «ماشیع» (مهدى بزرگ) در تورات عبرانى;

5 ـ «مهمید آخر» در انجیل;

6 ـ «سروش ایزد» در زمزم زرتشت;

7 ـ «بهرام» در ابستاق زند و پازند;

8 ـ «بنده یزدان» هم در زند و پازند;

9 ـ «لند بطاوا» در هزار نامه هندیان;

10 ـ «شماخیل» در ارماطس;

11 ـ «خوراند» در جاویدان;

12 ـ «خجسته» (احمد) در کندرال فرنگیان;

13 ـ «خسرو» در کتاب مجوس;

14 ـ «میزان الحق» در کتاب اثرى پیغمبر;

15 ـ «پرویز» در کتاب برزین آذر فارسیان;

16 ـ «فردوس اکبر» در کتاب قبروس رومیان;

17 ـ «کلمةُ الحقّ» در صحیفه آسمانى;

18 ـ «لِسانِ صدق» هم در صحیفه آسمانى;

19 ـ «صمصام الاکبر» در کتاب کندرال;

20 ـ «بقیة اللّه» در کتاب دوهر;

21 ـ «قاطع» در کتاب قنطره;

22 ـ «منصور» در کتاب دید براهمه;

23 ـ «ایستاده» (قائم) در کتاب شاکمونى;

24 ـ «ویشنو» در کتاب ریگ ودا;

25 ـ «فرخنده» (محمّد) در کتاب وشن جوک;

26 ـ «راهنما» (هادى و مهدى) در کتاب پاتیکل;

27 ـ «پسر انسان» در عهد جدید (اناجیل و ملحقات آن);

28 ـ «سوشیانس» در کتاب زند و هومو من یسن، از کتب زردتشیان;

29 ـ در کتاب «شابوهرگان» کتاب مقدس «مانویه» ترجمه «مولر» نام «خود شهر ایزد» آمده که باید در آخر الزمان ظهور کند، و عدالت را در جهان آشکار سازد;

30 ـ «فیروز» (منصور) در کتاب شعیاى پیامبر.^([8])

علاوه بر این ها اسامى دیگرى نیز براى حضرت مهدى(علیه السلام)در کتب مقدّسه اهل ادیان ذکر شده است که ما به جهت اختصار از نقل آنها خوددارى نمودیم.^([9])

اسامى مقدّسى چون: «صاحب، قائم، قاطع، منصور و بقیة اللّه» که در کتب مذهبى ملل مختلف آمده است، از القاب خاصّ وجود مقدّس حضرت حجّت بن الحسن العسکرى ـ عجّل اللّه تعالى فرجه الشریف ـ است که در بیشتر روایات اسلامى، به آنها تصریح شده و ائمّه معصومین(علیهم السلام) در اکثر روایات، از آن حضرت به عنوان «صاحب»، «قائم» و «بقیة اللّه» یاد کرده اند. و این خود بیانگر این واقعیّت است که موعود همه اُمّتها و ملّتها همان وجود مقدّس منتظر غایب، حضرت حجّت بن الحسن العسکرى (علیه السلام) است.

[سوره المؤمنون: آیه 8]
«وَ الَّذِینَ هُمْ لِأَماناتِهِمْ وَ عَهْدِهِمْ راعُونَ».

و آنان که امانت‌ها و پیمان خود را رعایت مى‌کنند(بهرام پور)

1- أطیب البیان فی تفسیر القرآن

وَ الَّذِینَ هُمْ لِأَماناتِهِمْ وَ عَهْدِهِمْ راعُونَ.
و یکى از صفات مؤمن کسانى هستند که آنها از براى امانات خود و عهد خود مراعات می کنند، امانت اقسام زیادى دارد امانات الهى احکام و دستورات اوست از فرائض مثل نماز روزه خمس زکاة حج جهاد امر بمعروف نهى از منکر ارشاد جاهل و غیر این‏ها باید تماما مراعات کرد امانت پیغمبر صلّى اللَّه علیه و سلم قرآن مجید و عترت طاهره که در حدیث ثقلین بیان فرمود امانت ائمه اسرار و امورى که سپرده شده بشیعه که نباید فاش کنند، امانات ناس اموالى است که از آنها بدست شما داده می شود به عنوان ودیعه یا عاریه یا اجاره یا لقطه یا و لو بعنوان غصب که واجب است بصاحبش رد کنند، و اقوالى است که نباید فاش کنند و اعراض است که نباید خیانت کنند و کشف کنند.
بالجمله امانات بسیار است باید مراعات کرد. و اما عهد آن هم اقسامى دارد عهد الهى (أَ لَمْ أَعْهَدْ إِلَیْکُمْ یا بَنِی آدَمَ أَنْ لا تَعْبُدُوا الشَّیْطانَ إِنَّهُ لَکُمْ عَدُوٌّ مُبِینٌ) (وَ أَنِ اعْبُدُونِی هذا صِراطٌ مُسْتَقِیمٌ) یس آیه 60 و 61 (وَ إِذْ أَخَذَ رَبُّکَ مِنْ بَنِی آدَمَ مِنْ ظُهُورِهِمْ ذُرِّیَّتَهُمْ وَ أَشْهَدَهُمْ عَلی  أَنْفُسِهِمْ أَ لَسْتُ بِرَبِّکُمْ قالُوا بَلی ) اعراف آیه 171 و عهد رسول (قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی ) شورى آیه 22 (قُلْ ما سَأَلْتُکُمْ مِنْ أَجْرٍ فَهُوَ لَکُمْ) سبأ آیه 46 و فرمود:
(فاطمة بضعة منى من اذاها فقد آذانى و من آذانى فقد آذى اللَّه)
و فرمود: (حسین منى و انا من حسین) و غیر این‏ها از فرمایشات آن حضرت.
و عهد با خدا از نذورات و عهود و ایمان و عهد با بنده گان در معاملات و معاشرت و قراردادات و بالجمله مراعات تمام لازم است و مصداق آیه شریفه است.

2- تفسیر الصافی

«وَ الَّذِینَ هُمْ لِأَماناتِهِمْ» و قرء لأمانتهم «وَ عَهْدِهِمْ راعُونَ» لما یؤتمنون علیه و یعاهدون من جهة الحقّ أو الخلق قائمون بحفظها و إصلاحها.

3- التبیان فى تفسیر القرآن

قرأ ابن کثیر وحده «لأمانتهم» على التوحید. الباقون «لأماناتهم» على الجمع، لقوله «إِنَّ اللَّهَ یَأْمُرُکُمْ أَنْ تُؤَدُّوا الْأَماناتِ إِلی  أَهْلِها» «1» و قرأ ابن کثیر ذلک اختیاراً لیطابق قوله (و عهدهم). و قرأ حمزة و الکسائی (على صلاتهم) على التوحید، لان الصلاة اسم جنس یقع على القلیل و الکثیر، فکذلک قوله (أمانتهم) و الأصل فیه المصدر کالعمل. الباقون (صلواتهم) على الجمع، و من جمع جعله بمنزلة الاسم، لاختلاف أنواعها. لقوله (حافِظُوا عَلَى الصَّلَواتِ) «2» قال ابو علی النحوی: الجمع أقوى، لأنه صار اسماً شائعاً شرعیاً، و قد بینا الوجه فیه.
ثم زاد الله تعالى فی صفات المؤمنین الذین وصفهم بالفلاح فقال و الذین هم لأماناتهم و عهدهم راعون و معناه الذین یراعون الأمانات التی یؤتمنون علیها و لا
_________________________
(1) سورة 4 النساء آیة 57
(2) سورة 2 البقرة آیة 238

یحزنون فیها، و یحفظون ما یعاهدون علیه من الأیمان و النذور، فلا یحنثون و لا ینکثون. و المراعات قیام الراعی بإصلاح ما یتولاه.

4- المیزان فی تفسیر القرآن

قوله تعالى: «وَ الَّذِینَ هُمْ لِأَماناتِهِمْ وَ عَهْدِهِمْ راعُونَ» الأمانة مصدر فی الأصل و ربما أرید به ما اؤتمن علیه من مال و نحوه، و هو المراد فی الآیة، و لعل جمعه للدلالة على أقسام الأمانات الدائرة بین الناس، و ربما قیل بعموم الأمانات لکل تکلیف إلهی اؤتمن علیه الإنسان و ما اؤتمن علیه من أعضائه و جوارحه و قواه أن یستعملها فیما فیه رضا الله و ما ائتمنه علیه الناس من الأموال و غیرها، و لا یخلو من بعد بالنظر إلى ظاهر اللفظ و إن کان صحیحا من جهة تحلیل المعنى و تعمیمه.
و العهد بحسب عرف الشرع ما التزم به بصیغة العهد شقیق النذر و الیمین، و یمکن أن یراد به مطلق التکلیف المتوجه إلى المؤمن فإن الله سبحانه سمى إیمان المؤمن به عهدا و میثاقا منه على ما توجه إلیه من تکالیفه تعالى بقوله: «أَ وَ کُلَّما عاهَدُوا عَهْداً نَبَذَهُ فَرِیقٌ مِنْهُمْ»: البقرة- 100، و قوله: «وَ لَقَدْ کانُوا عاهَدُوا اللَّهَ مِنْ قَبْلُ لا یُوَلُّونَ الْأَدْبارَ»: الأحزاب- 15، و لعل إرادة هذا المعنى هو السبب فی إفراد العهد لأن جمیع التکالیف یجمعها عهد واحد بإیمان واحد.
و الرعایة الحفظ، و قد قیل: إن أصل الرعی حفظ الحیوان إما بغذائه الحافظ لحیاته أو بذب العدو عنه ثم استعمل فی الحفظ مطلقا. انتهى. و لعل العکس أقرب إلى الاعتبار.
و بالجملة الآیة تصف المؤمنین بحفظ الأمانات من أن تخان و العهد من أن ینقض، و من حق الإیمان أن یدعو إلى ذلک فإن فی إیمانه معنى السکون و الاستقرار و الاطمئنان فإذا آمن أحد فی أمانة أودعها عنده أو عهد عاهده و قطع على ذلک استقر علیه و لم یتزلزل بخیانة أو نقض.

5- ترجمه تفسیر المیزان

[معناى" امانت" و" عهد" و مراد از رعایت آن دو (وَ الَّذِینَ هُمْ لِأَماناتِهِمْ وَ عَهْدِهِمْ راعُونَ)]
وَ الَّذِینَ هُمْ لِأَماناتِهِمْ وَ عَهْدِهِمْ راعُونَ"" امانت" در اصل مصدر است، ولى بسیار می شود که به آن چیزى که سپرده شده- چه مال و چه اسرار و امثال آن- نیز امانت می گویند و در آیه شریفه هم مقصود همان است و اگر آن را به صیغه جمع آورده، شاید براى آن باشد که دلالت بر همه اقسام امانتها که در بین مردم دایر است بکند. و چه بسا گفته «2» باشند: امانات شامل تمامى تکالیف الهى که در بشر به ودیعه سپرده شده و نیز شامل اعضاء و جوارح و قواى بشر می شود- که باید در کارهایى که مایه رضاى خدا است به کار بست- و نیز شامل هر نعمت و مالى است که به آدمى داده شده ولى این احتمال از نظر لفظ خالى از بعد نیست، هر چند که از نظر تجزیه و تحلیل معنا، عمومیت دادن آن صحیح می باشد.
کلمه" عهد" بر حسب عرف و اصطلاح شرع به معناى آن چیزى است که انسان با
_________________________
(2) روح المعانى، ج 18، ص 11.

صیغه عهد ملتزم به آن شده باشد، مانند نذر و سوگند. و ممکن است منظور از آن، مطلق تکلیف‏هایى باشد که متوجه به مؤمنین شده، چون در قرآن ایمان مؤمن را" عهد" و" میثاق" او نامیده است. و همچنین تکالیفى را که متوجه آنان کرده عهد خوانده و فرموده:" أَ وَ کُلَّما عاهَدُوا عَهْداً نَبَذَهُ فَرِیقٌ مِنْهُمْ" «1» و نیز فرموده:" وَ لَقَدْ کانُوا عاهَدُوا اللَّهَ مِنْ قَبْلُ، لا یُوَلُّونَ الْأَدْبارَ" «2» و شاید به جهت همین که این معنا مورد نظر بوده، کلمه عهد را مفرد آورد، چون تمامى تکالیف را یک عهد و یک ایمان شامل می شود.
کلمه" رعایت" به معناى حفظ است. و بعضى «3» گفته اند: اصل این کلمه به معناى محافظت از حیوانات است، یا به اینکه آنها را غذا دهند، غذایى که حافظ حیات آنها باشد، و یا به اینکه از خطر دشمن و درنده نگاه بدارند و آن گاه در مطلق حفظ استعمال شده است. و بعید نیست که عکس این مطلب به ذهن نزدیکتر باشد، یعنى کلمه مورد بحث در اصل به معناى مطلق حفظ بوده و سپس در خصوص حفظ حیوانات استعمال شده باشد.
و کوتاه سخن اینکه: آیه مورد بحث مؤمنین را به حفظ امانت و خیانت نکردن به آن و حفظ عهد و نشکستن آن، توصیف می کند و حق ایمان هم همین است که مؤمن را به رعایت عهد و امانت وادار سازد، چون در ایمان معناى سکون و استقرار و اطمینان نهفته، وقتى انسان کسى را امین دانست و یقین کرد که هرگز خیانت ننموده پیمان نمی شکند، قهرا دلش بر آنچه یقین یافته مستقر و ساکن و مطمئن می شود و دیگر تزلزلى به خود راه نمی دهد.

6- مجمع البیان فی تفسیر القرآن

وَ الَّذِینَ هُمْ لِأَماناتِهِمْ وَ عَهْدِهِمْ راعُونَ»
أی حافظون وافون و الأمانات ضربان أمانات الله تعالى و أمانات العباد فالأمانات التی بین الله تعالى و بین عباده هی العبادات کالصیام و الصلاة و الاغتسال و أمانات العباد هی مثل الودائع و العواری و البیاعات و الشهادات و غیرها و أما العهد فعلى ثلاثة أضرب أوامر الله تعالى و نذور الإنسان و العقود الجاریة بین الناس فیجب على الإنسان الوفاء بجمیع ضروب الأمانات و العهود و القیام بما یتولاه منه

7- ترجمه مجمع البیان فی تفسیر القرآن

وَ الَّذِینَ هُمْ لِأَماناتِهِمْ وَ عَهْدِهِمْ راعُونَ: آنها نگهدارنده امانتها و وفا کننده به عهد خویشند. امانتها بر دو قسمند: امانتهاى خدا و امانتهاى بندگان.
امانتهاى خدا عباداتند. مثل روزه و نماز و غسل. امانتهاى بندگان، عبارتند از ودیعه ها، عاریه ها، اجناسى که داد و ستد میشود، شهادتها و ... اما عهد بر سه قسم است: اوامر خداوند، عقدهاى واقع میان مردم و نذرها. وظیفه انسان است که بهمه اقسام امانتها و عدها وفا کند و هیچیک را تخلف نکند.

8- تفسیر الکاشف

5- (وَ الَّذِینَ هُمْ لِأَماناتِهِمْ وَ عَهْدِهِمْ راعُونَ). تکلمنا مفصلا عن الأمانة و وجوب تأدیتها بشتى أنواعها عند تفسیر الآیة 58 من سورة النساء ج 2 ص 355، أما العهد فهو کل ما أمر اللّه به و نهى عنه، قال تعالى: «وَ أَوْفُوا بِعَهْدِی أُوفِ بِعَهْدِکُمْ»- 40 البقرة.

9- تفسیر منهج الصادقین فی إلزام المخالفین

وَ الَّذِینَ هُمْ و آنان که ایشان لِأَماناتِهِمْ مر امانتهاى خود را یعنى آنچه ایشان را بر آن امین ساخته باشند امانات و ودایع و شهادات خلق و آنچه امانت حقست چون نماز و روزه و غسل جنابت و غیر ان وَ عَهْدِهِمْ و مر عهدهاى خود را که با خلق یا با حق بندند از نذر و عقود راعُونَ رعایت کنندگانند یعنى نگاه داشت آن میکنند و بر آن قیام مینمایند و شبهه نیست در وجوب وفا بجمیع ضروب امانات و عهود.

10- تفسیر نمونه

در هشتمین آیه مورد بحث به پنجمین و ششمین صفت برجسته مؤمنان اشاره کرده، می گوید:" آنها کسانى هستند که امانت‏ها و عهد خود را مراعات می کنند" (وَ الَّذِینَ هُمْ لِأَماناتِهِمْ وَ عَهْدِهِمْ راعُونَ).
حفظ و اداى امانت- به معنى وسیع کلمه- و همچنین پایبند بودن به عهد و پیمان در برابر خالق و خلق از صفات بارز مؤمنان است.
در مفهوم وسیع امانت، امانتهاى خدا و پیامبران الهى و همچنین امانتهاى مردم جمع است، نعمتهاى مختلف خدا هر یک امانتى از امانات او هستند، آئین حق، کتب آسمانى، دستور العملهاى پیشوایان راه حق و همچنین اموال و فرزندان و پستها و مقامها، همه امانتهاى اویند که مؤمنان در حفظ و اداى حق آنها می کوشند تا در حیاتند از آن پاسدارى می کنند و به هنگام ترک دنیا آنها را به نسلهاى برومند آینده خود می سپارند، و چنین نسلى را براى پاسدارى آن تربیت می کنند.
دلیل بر عمومیت مفهوم امانت در اینجا علاوه بر گستردگى و اطلاق لفظ، روایات متعددى است که در تفسیر امانت وارد شده، گاهى امانت به معنى" امامت امامان معصوم" که هر امام آن را به امام بعد از خود می سپارد تفسیر شده «1» و گاه به مطلق ولایت و حکومت.
جالب اینکه" زراره" که از شاگردان بزرگ امام باقر(علیه السلام) و امام صادق (علیه السلام) است چنین می گوید:" منظور از جمله" أَنْ تُؤَدُّوا الْأَماناتِ إِلی  أَهْلِها" (آیه 58 سوره نساء) این است که ولایت و حکومت را به اهلش واگذارید"! «2».

ربیع صادقی داوطلب انتخابات مجلس شورای اسلامی ازشهرستان دلفان:

در بحث فتنه باید مطیع قانون باشیم و به قانون تمکین کنیم، نظام جمهوری اسلامی برگرفته از خون شهداست و سعی کنیم بر روی مشکلات گذشته متمرکز نشویم و به آینده فکر کنیم.